اوقات فراغت

واژه گروههای خاص به افرادی گفته می‌شود که نیازهای ویژه‌ای دارند و بنابراین توجهی خاص هم می‌طلبند. آنها شامل معلولان جسمی و ذهنی، بزهکاران و سالمندان هستند. در بسیاری از جوامع تلاش‌های قابل توجهی برای کمک به این افراد و رفع نیازهای آنها شده است. بخشی از این تلاش‌ها فراهم کردن برنامه‌های فراغت و تفریح ویژه این اشخاص است.

1- معلولان جسمی

این گروه شامل افرادی هستند که مبتلا به ناهنجاری‌های استخوانی، اختلالات عضلانی، فلج مغزی، اختلالات بینایی و شنوایی و سایر ناهنجاری‌ها و اختلالات جسمانی هستند. برنامه‌های تفریحی مناسب نه تنها به آنها کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی خود را بهبود بخشند بلکه امکان تعاملات اجتماعی و تجربیات روحی و معنوی را نیز برای آنها فراهم می‌سازد.

2- معلولان ذهنی

افراد مبتلا به معلولیت‌های ذهنی اغلب با چندین نوع ناهنجاری روبه رو هستند. این ناهنجاریها شامل اختلال در مهارتهای جرکتی، گفتاری، تکامل ذهنی، سازگاری اجتماعی و فرهنگی و برقراری روابط انسانی است. برای آنها باید برنامه‌هایی تنظیم شود که با در نظر گرفتن مشکلات و مسائل آنها به رشد مهارت‌ها و عزت نفس آنها کمک کند.

3- بزهکاران

دسته دیگر از گروه‌های خاص، بزهکاران و زندانیان هستند. در بسیاری از موارد این افراد به برنامه‌هایی که به خودیابی آنها کمک کرده و خودپنداره آنها را بهبود می‌بخشد، پاسخ مثبتی می‌دهند. یکی از سودمندترین این برنامه‌ها مشارکت در فعالیت‌های پرچالش در فضای باز است. این برنامه‌ها به دلیل درگیر ساختن افراد با مشکلات و سختی‌های موجود در این گونه تفریحات و تلاش برای حل آنها به افزایش اعتماد به نفس کمک می‌کند. به علاوه چنین برنامه‌هایی در بازتوانی افراد نقش مهمی ایفا می‌کند، زیرا به آنها کمک می‌کند تا برای بازگشت به جامعه آماده شده و توان سازگاری با محیط اجتماعی را بیابند.

4- سالمندان

امروزه به دلیل پیشرفت‌های علم پزشکی و تمایل افراد به سلامتی و آمادگی جسمانی و تغذیه مناسب، طول عمر انسانها را افزایش یافته و تعداد سالمندان در جوامع بیشتر شده است. به همین دلیل باید برنامه‌های تفریحی و فراغتی برای این گروه تدارک دیده شود تا نیازهای خاص آنها مرتفع گردد. این برنامه‌ها علاوه بر تمرکز بر فعالیتهای جسمانی باید به شکلی طراحی شوند که امکان تعاملات اجتماعی را نیز برای آن‌ها فراهم سازد.

مردم در سنین مختلف فراغت‌های متفاوتی دارند. سن تأثیر مهمی بر میزان مشارکت فرد در امور فراغتی دارد ولی این تأثیر بسته به فرد و نوع فعالیت متغیر است. نوع فعالیت‌های فراغتی در سنین مختلف متفاوت است. داشتن فرصت نیز بر مشارکت در سرگرمی‌ها موثر است و برخی افراد وقت کافی برای مشارکت در این نوع فعالیت‌ها را در اختیار دارند. فراغت کودکان  کاملا با فراغت جوانان و میانسالان متفاوت است. می‌توان فراغت از لحاظ سن را در این طبقه بندی قرار داد:

اوقات فراغت کودکان و نوجوانان

برخی افراد اوقات فراغت کودکان را به دو بخش اوقات فراغت کودکان پیش از دبستان و اوقات فراغت ویژه کودکان پس از ورود به دبستان تقسیم می‌کنند. باید توجه داشت که علاقه به فعالیت‌های مختلف فراغتی در کودکی آغاز می‌شود. فعالیت در اوقات فراغت باید دارای هدف، محتوا، برنامه، روش، ابزار و امکانات مشخصی باشد. همه کودکان و نوجوانان نیازمند تفریح و شادمانی هستند چنانچه والدین، مدرسه و جامعه از کمک به تأمین این نیاز غفلت کنند از یک وظیفه مهم غافل شده‌اند. آموزش کودکان و نوجوانان برای استفاده صحیح از اوقات فراغت یک ضرورت تربیتی است. جهت پر کردن اوقات فراغت کودکان نباید آنها را با اصرار به کلاس خاصی فرستاد بلکه می‌توان از آنها پرسید که چه عاملی خستگی آنان را برطرف می‌کند و آنها را به سوی کارهای مورد علاقشان سوق می‌دهد. طبیعی است که اگر برای اوقات فراغت کودکان برنامه‌ریزی نشود این اوقات می‌تواند به تهدیدی برای کودکان تبدیل شود.

اوقات فراغت ویژه جوانان

فراغت جوانان نیازمند برنامه‌ریزی است. در این دوره جوان بیشتر تحت تأثیر و تحریک گروه همسال خود است. جوانان در مورد چگونگی اوقات فراغت گرایش‌های گوناگونی دارند و همچنین خواسته‌هایی متفاوت از پدران و مادران خود دارند. برخی از این تفاوتها طبیعی و ناشی از تفاوتهای سنی و مقتضیات آن است. یعنی جوانان علاوه بر نیازهای زیستی اولیه، نیازهای ثانویه مانند محبت، تعلق خاطر به گروه متجانس خود، امنیت، احساس ارزشمندی، موفقیت، نوآوری، نیاز به اخساس کمال و شناخت ارزشهای اخلاقی نیز دارند. آنها مایلند اوقات فراغت خود را به گونه‌ای سپری کنند که به بهترین وجه به این نیازها پاسخ داده شود. گذشته از اینها جوانان سرشار از انرژی هستند و دوست دارند به فعالیت‌های پرشور و هیجان بپردازند. معمولا اینترنت و ترندهای جدید بر این گروه از افراد جامعه بسیار تأثیرگذار است و برخی اوقات تأثیر آن از ارزش‌های خانواده و جامعه هم بیشتر می‌شود.

اوقات فراغت ویژه میانسالان و سالمندان

در سنین میانسالی آرامش خاطر، تجدید قوا، شرکت در فعالیت‌هایی که موجب رشد و شکوفایی شخصیت می‌شود و گاه فعالیت‌های عام المنفعه بیشتر مدنظر هستند. در سالمندی بیشتر افراد به دنبال آرامش، حفظ و نگهداری سلامتی، برقراری ارتباط اجتماعی و نیز استفاده بهینه از تجربیات فراوان اندوخته شده در طول زندگی خود هستند.  در این مرحله از زندگی الگوهای فراغتی کم تحرک‌تر می‌شود و غیرمحتمل است که تغییر کند. آنچه در سالمندی به طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند زمان بدون تخصیص است.  از دست دادن کار یا بازنشستگی نه تنها آنها را با بحران ناگهانی هویت شغلی روبه‌رو می‌کند بلکه شبکه دوستان در محیط کار و چگونگی صرف انرژی را از آنها می‌ستاند. هنگامی که از اوقات فراغت یک سالمند صحبت می‌کنیم باید بدانیم که یک سالمند توان میانسالی و جوانی را ندارد و دیگران باید در استفاده اوقات فراغت به آن ها کمک کنند که نتیجه ی آن نشاط و یا حتی می‌تواند یک منفعت مادی و معنوی شود.

زمانی که صحبت از اوقات فراغت می‌شود همه ناخودآگاه یاد ایجاد شور و نشاط برای جوانان می‌افتیم اما کمتر کسی به این موضوع فکر می‌کند که سالمندان هم باید دارای اوقات فراغت باشند. در دوران ارشد استادم خاطره‌ای از سینما رفتنش نقل می‌کرد که یک زوج سالمند قصد رفتن به سینما داشتند و مخصوصا خانم اصرار زیادی به رفتن می‌کرد که ما هم برویم فیلم ببینیم و با این جواب روبه‌رو می‌شد که زشت است ما به سینما برویم بیا از اینجا برویم. از رفتن به سینما این زوج خجالت می‌کشیدند. این افراد در جامعه ما نه تنها از سینما رفتن بلکه از گذراندن تفریح به هرشکلی منع شده‌اند نه اینکه جلوی آن‌ها را بگیرند و نگذارند اما دید فرهنگ و جامعه گذراندن تفریح برای این افراد را خجالت آور کرده است.

به نقل از موسوی پژوهشگر اجتماعی"درست است که در هیچ فضایی به صراحت از حضور سالمندان ممانعت نشده است اما هیچ جای جامعه هم امکاناتی مختص آن‌ها هم در نظر گرفته نشده است و این موضوع موجب عدم تمایل حضور آن‌ها در جامعه می‌شود"