اوقات فراغت

تفریح جزء آن دست مفهوم‌هایی است که می‌تواند مفهوم آن از نظر افراد مختلف متفاوت بیان شود و تعریف ثابتی برای آن وجود ندارد به همین دلیل تعریف‌های مختلفی هم از آن ارائه شده است. به نظر می‌رسد اصطلاح تفریح ​​در انگلیسی در اواخر قرن چهاردهم میلادی ابتدا به معنای تازه کردن، باطراوت کردن یا بهبود یک بیماری به کار می‌رفته است. یک دیدگاه سنتی در مورد تفریح وجود دارد که بیان می‌کند کار با تفریح پشتیبانی می‌شود و تفریح ​​برای شارژ مجدد انرژی فرد است تا با تجدید توان، عملکرد کاری را بهبود داد. 

مفهوم تفریح

تعریفی که در ابتدا برای مفهوم تفریح ارائه می‌شود از آقای محمدتقی فلسفی است که در توضیح این مفهوم بیان می‌کند:

تفریح درمانی (TR) یکی از روش‌های توان‌بخشی می‌باشد که در این نوع درمان، درمانگر با مشارکت دادن مددجو یا بیمار در انواع فعالیت‌های مختلف که جنبه تفریحی و سرگرمی نیز دارند بدنبال دستیابی به اهدافی همچون بهبود وضعیت جسمانی یا مهارت‌های اجتماعی می‌باشد.

انجمن تفریح درمانی آمریکا در تعریف تفریح درمانی بیان کرده است که تفریح درمانی یک فرآیند سیستماتیک است که از تفریحات، اوقات فراغت و سایر فعالیت‌ها برای رفع نیازهای ارزیابی شده افراد دارای بیماری و یا دارای شرایط ناتوانی استفاده می‌کند. در واقع تفریح درمانی ابزاری برای سلامت روانی و جسمی، بهبودی و ارتقای کیفیت زندگی است که در برخی اوقات به دنبال کاربرد و بهبود اوقات فراغت نیز می‌باشد.

واژه تفریح درمانی اصطلاح جدیدی محسوب می‌شود که بیشتر در ادامه مسیر درمان و به منظور حفظ و نگهداری برنامه‌های درمانی و توان‌بخشی بیماران و افراد ناتوان در جهت بهبود عملکرد و استقلال آنان و کاستن از اثرات بیماری و یا ناتوانی آنان استفاده می‌گردد. در تفریح درمانی با استفاده از برنامه‌ها، فعالیت‌های آمادگی جسمانی و ورزشی، فعالیت‌های ماجراجویانه، آموزش‌های خانوادگی سعی می‌شود در زمینه‌های رفتاری، سلامت جسمانی، روحی و ذهنی، شیوه زندگی و برقراری ارتباطات اجتماعی بهبود ایجاد شود.

روش‌های تفریح درمانی

گان و پترسون (1984) در کتاب خود طراحی برنامه تفریح درمانی چهار روش برای تفریح ​​درمانی تعریف می‌کنند که شامل:

خدمات تفریحی (Recreation services): این بخش شامل

در جهان امروز ما تنوع سرگرمی‌ها بیشتر شده است ولی کماکان بسیاری از ما سرگرم نیستیم و حوصله ما خیلی اوقات سر می‌رود و لحظات کسل کننده‌ای را تجربه می‌کنیم. ما وقت بسیاری برای سرگرمی می‌گذاریم به خاطر اینکه فکر می‌کنیم سزاوار سرگرمی و تفریح بهتری هستیم. ما نیاز داریم که شاد باشیم، لحظاتی را دور از مشکلات خود سپری کنیم و زمانی را دور از جدیت دنیای اطراف خود به حالت فان بگذرانیم. بدین خاطر است که نیاز به سرگرمی در دنیای امروز به وجود آمده است حتی شاید بیشتر از قبل.

فرهنگ معین سرگرمی را این گونه تعریف کرده است: آن چه موجب مشغولیت و تفریح باشد. در واقع سرگرمی به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در آن توجه مخاطبان یا شرکت‌کنندگان به موضوعی یا کنشی سرگرم‌کننده جلب می‌شود. این می تواند یک فعالیت، یک ایده یا یک کار باشد، که طی هزاران سال پیشرفت کرده است، خصوصاً در زمینه جلب توجه مخاطب. باید دقت کرد که توجه افراد مختلف به چیزهای مختلفی جلب می‌شود چون هر فرد سلیقه مختص به خود را در زمینه سرگرمی دارد.
تجربه سرگرم شدن عموماً و نه همیشه با شادی و خنده همراه می‌شود هر چند بسیاری از سرگرمی ها هدف جدی‌تری دارند و ممکن است این فعالیت‌های سرگرم کننده دانش و بینش خاصی را به مخاطب منتقل کنند. در این بین گذر زمان هم تاثیر زیادی روی تعریف سرگرمی گذاشته است. به طور مثال تنبیه در ملاعام که تماشای آن روزی سرگرمی محسوب می‌شد از مکان‌های عمومی حذف شده است، یا بالعکس فعالیت‌هایی نظیر تیراندازی یا اسب سواری که زمانی نیازهای اساسی انسان‌ها بودند امروزه تبدیل به ورزش‌های حرفه‌ای و سرگرمی جذابی برای مخاطبانشان شده‌اند.

از نظر مفهومی سرگرمی نوعی از اشکال گذران اوقات فراغت است. سرگرمی از جمله فعالیت­‌های رایج در همه جوامع بشری است. لیکن تا پیش از مطرح شدن موضوع اوقات فراغت جایگاه تعریف شده‌ای در مطالعات اجتماعی و انسانی نداشت. از دهه ۱۹۷۰ پژوهشگران مطالعات اجتماعی، گردشگری و گذران اوقات فراغت، از جمله کارل روپرت (Karl Ruppert) که مفاهیمی چون تحول از جغرافیای گردشگری به جغرافیای گذران اوقات فراغت را مطرح کردند، به این باور رسیدند که سرگرمی هم نوعی از اشکال گذران اوقات فراغت است.

سرگرمی اشکال فراوانی دارد و هر کس می‌تواند متناسب با علایق و سلایق شخصی خود، بخشی از اوقات فراغت خود را از طریق سرگرمی بگذراند. مجموعه‌داران یا کلکسیونرهای تمبر، سکه، کبریت، سیگار، پروانه، انواع حشرات، دوچرخه، موتورسیکلت، اتومبیل، صفحات گرامافون، عکس‌های قدیمی و مانند اینها اغلب کسانی هستند که از این طریق خود را سرگرم می‌کنند. گروهی دیگر با نگهداری انواع پرندگان و یا دیگر حیوانات در خانه، همچنین پرورش انواع گل و گیاه و اختصاص بخشی از فراغت به آنها به سرگرم کردن خود می‌­پردازند. کبوتربازی در ایران، قهوه خانه نشینی، گوش فرادادن به نقالی در قهوه‌خانه‌های قدیمی از جمله سرگرمی‌های شناخته شده در ایران است.

برای بیان مفهوم سرگرمی سه اصطلاح بیشتر استفاده می‌شود:  hobby, entertainment, fun

شاید از هر سه واژه معنی سرگرمی استخراج شود اما باید بدانیم این مفاهیم با هم تفاوت دارند

خلاقیت چیست؟

معمولا این سوال جواب روشنی ندارد و جواب‌های متفاوتی افراد برای آن دارند. پیکاسو درباره مفهوم خلاقیت بیان می‌کند خلاقیت چیزی است که اگر آن را تعریف کنید معلوم است چیزی از آن متوجه نشده‌اید و در جای دیگری می‌گوید مهمترین ظلم به خلاقیت، این است که آن را به زمینه‌های خاص و بزرگ، محدود کنیم.

اما در کل توانایی ایجاد یک اثر جدید اعم از ایده‌های نو و چیزهای متفاوت خلاقیت محسوب می‌شود. خلاقیت یک ویژگی انسانی است که مردم و جوامع را قادر می‌سازد در شرایط در حال تغییر بتوانند خود را تطبیق دهند و باعث رشد خود شوند. خلاقیت می‌تواند از طریق بسیاری از فعالیتهای زندگی روزمره از جمله کار، زندگی خانوادگی، تعامل اجتماعی و اوقات فراغت بیان شود.

اگر از 10 نفر بپرسید چه خلاقیتی برای آنها اهمیت دارد؟ شما احتمالا 10 پاسخ مختلف دریافت خواهید کرد. این به معنی است چیزهای مختلف برای افراد مختلف اهمیت دارد و می‌تواند به روش های مختلف تعریف شود.

امروزه اوقات فراغت به شکلی در مورد بیان خلاقانه استعدادهای طبیعی افراد برای کسب لذت واقعی و تجربه کردن ذاتی یک فعالیت است. تحقیق و نوشتن هر دو می‌توانند رویکردی خلاقانه داشته باشند. ساخت یک قلعه شنی، نقاشی متفاوت، انجام کارها به شکلی نوآورانه و ... همه و همه یک فعالیت خلاقانه می‌توانند باشند.

فراغت خلاق چیست؟

تفریح از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی و تقسیم‌بندی قرار گرفته است. با توجه به اهداف، برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت اوقات فراغت، تفریحات را می‌توان به هفت گروه زیر طبقه بندی کرد:

• انواع ورزش‌ها و بازی‌های فعال
• انواع فعالیت‌های هنری، فرهنگی و صنایع دستی
• انواع فعالیت‌های علمی و آموزشی
• انواع فعالیت‌های داوطلبانه گروهی و اجتماعی
• انواع سرگرمی‌ها، بازی‌ها و تفریحات عامه پسند
• انواع فعالیت‌های گردشگری، مسافرت، سیاحت
• انواع فعالیت‌های دید و بازدید و شهرگردی

باقر ساروخانی در کتاب دایره المعارف علوم اجتماعی انواع مختلفی از تفریح را برشمرده است که در مطلب زیر، آنها مورد اشاره قرار می‌گیرند:

تفریح فعال: تفریحی که همراه با حرکت و فعالیت می‌باشد مانند کوهنوردی و انواع بازی‌ها. این نوع تفریح در برابر تفریح منفعل قرار دارد. معمولا انواع فعالیت‌های ورزشی در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. در این نوع تفریح برخی اوقات انسان از نظر بدنی فعال نیست اما از نظر ذهنی فعال است مانند بازی شطرنج.

تفریح دسته جمعی:

چند ماه پیش به پیشنهاد دوستی تصمیم گرفتیم وقتی برای بازدید از مجموعه نیاوران بگذاریم. محوطه کاخ نیاوران شامل کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه، کوشک احمدشاهی، موزه جهان نما، کتابخانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران و باغ کتیبه‌ها می‌باشد. در زمان مراجعه ما فقط کاخ نیاوران، کتابخانه، موزه جهان‌نما و خودروهای اختصاصی برای بازدید باز بود. بناهای این مجموعه متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی است. ابتدا شاهان قاجار بوده‌اند که این مکان خوش آب و هوا را جهت اقامت ییلاقی خویش انتخاب کردند. در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی بوده است که برخی از بناهای کوچک این باغ تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت شاه و خانواده اش ساخته شد.

در ابتدا این کاخ به عنوان محلی برای پذیرایی سلطنتی و اقامت میهمانان عالی رتبه دربار طراحی شده بود اما در حین عملیات اجرایی با اعمال تغییراتی در کاربری به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده او اختصاص یافت. شاید بیشترین چیزی که تا قبل از بازدید در ذهنم از این مجموعه نقش داشت، سقف کاخ بود که از جنس آلومینیوم است و از وسط باز می‌شود.  البته از شانس ما در زمان مراجعه ما سقف کاخ را باز نمی‌کردند.

ابتدا از موزه جهان‌نما شروع به بازدید کردیم.

واژه تفریح معادل کلمه Recreation انگلیسی می‌باشد که به معنای کار جدیدی کردن یا از نو خلق کردن می‌باشد. این کلمه در فارسی از ریشه لغوی فرح به معنای شادی و شادمانی و سرور می‌باشد و در فرهنگ عمید به معنی خوشی و شادمانی کردن آمده است. دهخدا هم آن را به معنای فرح و خوشی و عیش و تماشا و تفرج و گشت و لهو و بازی تعریف کرده است.

واژه تفریح اغلب با اوقات فراغت همراه می‌باشد. در واقع اوقات فراغت را اگر ظرفی بزرگ تصور کنیم، انواع فعالیت‌های تفریحی مظروف آن می‌باشند.

فعالیت‌های تفریحی بسیار متنوع و گوناگون هستند و هر کدام به نوعی می‌توانند در پر کردن و غنی‌سازی اوقات فراغت افراد متناسب با ذوق، سلیقه و توانمندی‌های آنان موثر باشند. هر کجا که صحبت از اوقات فراغت به میان می‌آید، تفریح نیز همان جا خودنمایی کرده و مطرح می‌گردد تا جایی که در قالب بیان مفهوم فراغت اغلب به تعاریف و مفاهیمی از تفریح برخورد می‌کنیم.

باید توجه داشت که فراغت یک بخش اساسی از سلامت و تندرستی مردم است. به خاطر همین موضوع دسترسی به فضاهای باز کافی و اماکن فراغتی در سراسر یک شهر مهم است. از کودکان تا افراد سالمند که توانمند یا ناتوان هستند چه مرد و چه زن همه به فرصت‌هایی برای آرامش، دیدار دوستان، ورزش کردن، بازی کردن و تفریح نیاز دارند. فضاهای باز به خاطر دلایل بسیاری باارزش محسوب می‌شوند. این فضاها برای امکان وجود محیط‌های طبیعی و جلوه زیبا دادن به مکان‌های شهر مثل مکان‌های تاریخی یا باستانی و مکان‌های عمومی لازم است. فضاهای تفریحی به شهر روح تازه‌ای می‌دهد.

فعالیت‌های فراغتی که در بیرون از خانه انجام می‌شود بیشتر جنبه جمعی و مشارکتی دارد و نیازمند فضا و امکانات ویژه‌ای است. این فضاها از این جهت اهمیت دارد که فضایی جاذب برای جامعه هستند و زمینه‌ای برای تعامل اجتماعی و گذران اوقات فراغت از نظر تفریح، سرگرمی، ورزش، مطالعه و استراحت و تفریحات طبیعت محور است. این فضاها اهمیت قابل توجهی در بهبود کیفیت زندگی ساکنان و پایداری محیط منطقه دارد.

همچنین این فضاها فواید سلامتی محسوسی مثل کاهش استرس‌ها و فشارهای روانی، خنک سازی و متعادل ساختن دمای منطقه، کاهش صداهای مزاحم، تولید اکسیژن و هوای تازه و ایجاد فرصت برای شرکت در فعالیت‌های بدنی دارد. برای از میان برداشتن رفع یکنواختی منطقه و دادن منظر زیبای بصری هم این فضاها مهم می‌باشند.

برگرفته شده از مقاله راهبردهای ارتقای عملکردی فضاهای گذران اوقات فراغت(دکترعلیزاده و همکاران، 1392)

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که فکر کنید برای موفق شدن فقط و فقط باید سخت کار کرد. برای خود من پیش آمده است. زمانی فکر می‌کردم باید فقط کارهایی را انجام دهم که خروجی ملموسی برای من داشته باشد. نمی‌دانم علمم را زیاد کند، تجربه‌ام را بیشتر کند یا مهارتم را افزایش دهد و ... اما به مرور فهمیدم نه نمی‌شود، یک جای این نوع زندگی می‌لنگد. آن زمان دائم خود را مشغول نگه می‌داشتم اما می‌دیدم با اینکه سعی می‌کردم حتی وارد مشغولیت‌هایی شوم که مورد علاقه من هم است باز هم یک خستگی درونم وجود داشت و آن کیفیت کاری لازم را ندارم.

آن زمان بود که فهمیدم قاعده این دنیا خیلی دو دو تا چهار تا کردن نیست. برخی اوقات باید بدون حساب و کتاب زندگی کرد. تازه بعد از این خیلی از خروجی‌های زندگی هم ناملموس است. تازه آن زمان هم که فقط به کار و مشغولیت‌های آن می‌پرداختم برخی اوقات نگاه که می‌کردم متوجه می‌شدم که درست است که به تفریحی نپرداخته‌ام اما یک پرتی هم داخل کارهایم وجود دارد. پرتی‌هایی بین کار که شاید مجموعش را نگاه می‌کردم یک تا دو ساعت و گاهی بیشتر می‌شد. خب چه کاری بود من می‌کردم، اگر قرار است یک ساعت تا دو ساعت از وقتم برود چرا این وقت به فراغت، سرگرمی و تفریح نرود تا حالم را بیشتر خوب کند.

نیازی نیست تفریح لاکچری باشد، نیازی نیست پر هزینه باشد فقط باید حال دل شما را خوب کند. اگر بهانه می‌آورید که الان وقتش نیست، در حال حاضر شرایط خوبی ندارم و ... مطمئن باشید در شرایط خوب هم به تفریح نمی‌پردازید و آن زمان هم بهانه‌های خود را دارید.

یادتان باشد کار و تفریح لازم و ملزوم یکدیگرند. هر چه قدر کار می‌کنید به تفریح هم نیاز دارید. قاعده زندگی این است: سخت کار کن و به اندازه‌اش هم تفریح کن.

دو واژه تفریح و اوقات فراغت معمولا با مفهوم یکسان تلقی می‌شوند و گاهی به جای هم به کار می‌روند. تفریح را می‌توان زیرمجموعه اوقات فراغت به نوعی دانست. در تعریف فرهنگستان هم تفریح به معنای سپری کردن اوقات فراغت با فعالیت‌های فرح‌بخش به کار رفته است. تفریح در لغت به معنی شادی و شادمانی و بازی و تفرج است. تفریح را می‌توان شکلی از فعالیت‌های سازماندهی شده در نظر گرفت که مردم برای لذت و سرگرمی به آن روی می‌آورند. تفاوتی که بین این دو مفهوم وجود دارد مفهوم اخلاقی و اجتماعی بودن نه تنها برای فرد بلکه برای جامعه است. در واقع برای جامعه چه چیزی از لحاظ اجتماعی و چه از لحاظ اخلاقی قابل قبول است. اوضاع کمی سخت می‌شود با توجه به این موضوع که مفهوم، جامعه به جامعه تغییر می‌تواند بکند و حتی می‌تواند در یک جامعه در گذر زمان مفهوم تغییر کند.

جرالد. بی فیتز (Jerald B. Fitz) در کتاب تفریحات سالم در جامعه مینویسد: فراغت یک دوره یا بخشی از زندگی انسان است و تفریحات سالم در این بخش از زندگی انسان، بیان علایق و نگرشهای فرهنگی اوست.