اوقات فراغت

تورستن وبلر در تئوری طبقه فراغت خود بیان می‌کند تجمع ثروت سبب می‌شود که طبقه فراغت به لحاظ ساختار و عملکرد توسعه یابد و موجب تمایز درون طبقاتی می‌شود. با اینکه این تئوری متعلق به سال 1899 است اما امروزه همچنان مردم از فراغت به عنوان ابزاری برای نمایش طبقه اجتماعی خود استفاده می‌کنند و این کار را با خریدها و استفاده از محصولات و خدمات خاص نشان می‌دهند. اوقات فراغت نمادی آشکار و بیرونی از یک طبقه اجتماعی دارد و ارزش‌های خاص آن طبقه و پایگاه را به نمایش می‌گذارد. معمولا انسان‌ها در اوقات فراغت به دنبال نمایش تصویری از خود هستند. این تصاویر مخصوصا در طبقات بالای اجتماعی دیده می‌شود مثل ثروتمندانی که عکس مسافرت‌های لاکچری خود را منتشر می‌کنند یا از مهمانی‌های پرطمطراق خود عکس می‌گذارند.

اثرات منفی این پدیده زمانی آشکار می‌شود که افراد، کیفیت زندگی روزمره خود را فدای داشتن نمادهای فراغتی خاص می‌کنند. چرا امروزه شرکتها محصولات و خدماتی ارائه می‌دهند که مصرف کننده مایل باشد از محصول و خدمت در جمع‌های مختلف رونمایی کند و خود را با آن محصول و خدمت به نمایش بگذارد. ما با داشتن یک محصول و خدمت خاص احساس بودن در یک طبقه اجتماعی می‌توانیم بکنیم هر چند که در واقعیت میلیونها سال نوری از آن طبقه اجتماعی فاصله داشته باشیم.

امروزه افراد سعی می‌کنند در فراغت‌هایی شرکت کنند که در طبقه اجتماعی خودشان نیست بلکه در طبقه اجتماعی است که تمایل دارند در آن حضور داشته باشند. انگار امروزه تئوری فرا طبقه فراغت در جریان است.

تعاریف مختلفی از فراغت وجود دارد. یکی از معتبرترین آن‌ها توسط انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی فراغت ارائه شده است. طبق تعریف انجمن بین المللی جامعه‌شناسی اوقات فراغت، فراغت مجموعه‌ای از اشتغالات است که فرد کاملا با رضایت خاطر خود برای استراحت، تفریح یا به منظور توسعه اطلاعات یا آموزش غبرانتفاعی و یا مشارکت اجتماعی داوطلبانه بعد از آزاد شدن از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن می‌پردازد.

هدف این انجمن ترویج همکاری بین‌المللی در زمینه فعالیت‌های جامعه‌شناسی اوقات فراغت است.شناسایی مشکلات جامعه‌شناختی در این زمینه و سازماندهی پروژه‌های بین‌المللی در این حوزه از دیگر هدف‌های این انجمن می‌باشد.

در برخی از موارد انسان‌ها بدون کامل کردن اطلاعات خود در زمینه یک فعالیت، تصمیم به حضور در یک فعالیت می‌گیرند. معمولا جذابیت پیام ارائه شده نقش به سزایی برای حضور در فعالیت دارد. رسانه‌ها سعی می‌کنند با تحریک هیجان افراد و پرزرق و برق نشان دادن فعالیت، آن‌ها را به حضور در قعالیت ترغیب کنند.

به عنوان مثال بسیاری از افراد با دیدن یک فعالیت فراغتی مانند ورزش مهیج اسکیت که در رسانه به صورت جذاب و پرهیجان ارائه می‌شود تصمیم به خریدن وسایل ورزش اسکیت و انجام ورزش اسکیت می‌کنند.

هنجار اجتماعی مجموعه‌ای از استانداردهایی است که رفتار مردم را در موقعیتی خاص تجویز و مشخص می‌کند. این هنجارها تأثیر گسترده‌ای بر رفتار انسان و نگرش‌های فردی و رفتارهای اجتماعی دارند. این هنجارها موقعیتی برای ارزیابی نگرش و رفتار مردم در جامعه فراهم می‌کند. اگر یک فرد از گروه به گونه‌ای متفاوت از گروه رفتار کند یا نگرشی متفاوت ابراز کند بقیه افراد می‌کوشند رفتار او را تغییر داده و سعی در ترغیبش برای هماهنگ شدن با گروه دارند. این موضوع در فراغت هم وجود دارد.

به عنوان مثال یک دختر از رفتن به شهربازی لذت می‌برد و همه آخر هفته‌ها به شهر بازی می‌رود. بسیاری از دوستانش او را ترغیب به نرفتن می‌کنند زیرا فکر می‌کنند رفتن هفتگی به شهر بازی دیگر متناسب سن او نیست و این کار باعث می‌شود او فرصت همراه شدن با دوستانش و انجام فعالیت گروهی با آنان را نداشته باشد. او بعد از مدتی تصمیم می‌گیرد دیگر هر هفته به شهر بازی نرود و دلیل این نرفتن پیام‌های ترغیبی بود که از دوستانش دریافت می‌کرد

زمانی که صحبت از اوقات فراغت می‌شود همه ناخودآگاه یاد ایجاد شور و نشاط برای جوانان می‌افتیم اما کمتر کسی به این موضوع فکر می‌کند که سالمندان هم باید دارای اوقات فراغت باشند. در دوران ارشد استادم خاطره‌ای از سینما رفتنش نقل می‌کرد که یک زوج سالمند قصد رفتن به سینما داشتند و مخصوصا خانم اصرار زیادی به رفتن می‌کرد که ما هم برویم فیلم ببینیم و با این جواب روبه‌رو می‌شد که زشت است ما به سینما برویم بیا از اینجا برویم. از رفتن به سینما این زوج خجالت می‌کشیدند. این افراد در جامعه ما نه تنها از سینما رفتن بلکه از گذراندن تفریح به هرشکلی منع شده‌اند نه اینکه جلوی آن‌ها را بگیرند و نگذارند اما دید فرهنگ و جامعه گذراندن تفریح برای این افراد را خجالت آور کرده است.

به نقل از موسوی پژوهشگر اجتماعی"درست است که در هیچ فضایی به صراحت از حضور سالمندان ممانعت نشده است اما هیچ جای جامعه هم امکاناتی مختص آن‌ها هم در نظر گرفته نشده است و این موضوع موجب عدم تمایل حضور آن‌ها در جامعه می‌شود"

کودکی برای لذت و تفریح در گروهی ویولن می‌نوازد ولی بین جلسات گروه در خانه تمرین نمی‌کند. به دلیل تمرین نکردن و در نتیجه کاهش مهارتش در میان گروه وانمود می‌کند که در حال نواختن ویولن است اما حرکات دست کودکان دیگر را تقلید می‌کند و به این ترتیب باز هم میزان تمرینات و مهارتش کاهش می‌یابد. با توجه به ضعف مهارت‌هایش در خانه به صورت پراکنده و جسته و گریخته تمرین می‌کند، اما به دلیل تمرین نامنظم هنوز نمی‌تواند خوب اجرا کند. پس از مدتی وقتی شکست‌های پشت سر هم را تجربه می‌کند ممکن است دچار حس درماندگی شده و این باور درونی در او تقویت شود که صرفنظر از میزان تلاشش به هر حال شکست خواهد خورد.

اولین موضوعی که باید بدان اشاره شود این است که این دو مفهوم نباید به جای هم به کار روند. وقت آزاد زمانی است که انسان مجبور به انجام وظایف خاصی نباشد. در واقع وقت آزاد به فضایی تهی مشهور است که اگر با فعالیت مطلوبی پر نشود به چیزی منفی تبدیل می‌شود.

فراغت زمانی است که فرد به میل و خواسته خود به فعالیتی می‌پردازد و زمانی است که در اختیار انسان است و خود شخص تصمیم می‌گیرد که فعالیت لذت‌بخشی انجام دهد.

باید توجه داشت همه افراد وقت آزاد دارند اما همه افراد نمی‌توانند فراغت داشته باشند.

دو واژه تفریح و اوقات فراغت معمولا با مفهوم یکسان تلقی می‌شوند و گاهی به جای هم به کار می‌روند. تفریح را می‌توان زیرمجموعه اوقات فراغت به نوعی دانست. در تعریف فرهنگستان هم تفریح به معنای سپری کردن اوقات فراغت با فعالیت‌های فرح‌بخش به کار رفته است. تفریح در لغت به معنی شادی و شادمانی و بازی و تفرج است. تفریح را می‌توان شکلی از فعالیت‌های سازماندهی شده در نظر گرفت که مردم برای لذت و سرگرمی به آن روی می‌آورند. تفاوتی که بین این دو مفهوم وجود دارد مفهوم اخلاقی و اجتماعی بودن نه تنها برای فرد بلکه برای جامعه است. در واقع برای جامعه چه چیزی از لحاظ اجتماعی و چه از لحاظ اخلاقی قابل قبول است. اوضاع کمی سخت می‌شود با توجه به این موضوع که مفهوم، جامعه به جامعه تغییر می‌تواند بکند و حتی می‌تواند در یک جامعه در گذر زمان مفهوم تغییر کند.

جرالد. بی فیتز (Jerald B. Fitz) در کتاب تفریحات سالم در جامعه مینویسد: فراغت یک دوره یا بخشی از زندگی انسان است و تفریحات سالم در این بخش از زندگی انسان، بیان علایق و نگرشهای فرهنگی اوست.